Σωκράτης εις θάνατον

Υπήρξαν και συνεχίζουν να υπάρχουν ήρωες και ηρωικοί θάνατοι. Ο θάνατος του Σωκράτη όμως δεν μοιάζει σε τίποτα με εκείνους των άλλων. Δε σκοτώθηκε από δόρυ ή ξίφος στη μάχη, αλλά πέθανε πίνοντας ένα ποτήρι δηλητήριο, καταδικασμένος σε θάνατο ως εγκληματίας. Ίσως κάποιοι να σκέφτεστε ότι αυτό που έχει σημασία είναι τα έργα και η ζωή του και όχι ο θάνατος του μεγάλου αυτού φιλοσόφου.

Ένας φιλόσοφος που επηρέασε όσο κανείς άλλος τον ευρωπαϊκό πολιτισμό αν και δεν άφησε πίσω του κανένα γραπτό. Ένας φιλόσοφος που καθ όλη την διάρκεια της ζωής του αλλά και την στιγμή του θανάτου του έδειξε θάρρος και πίστη στα ιδανικά του. Ασχολούμαστε λοιπόν με τον θάνατο του Σωκράτη για να δούμε το πώς συνέβη, τι είπε ο ίδιος (σύμφωνα πάντα με τον Πλάτωνα) αλλά και για να τονίσουμε την υποδειγματική δύναμή και ανδρεία του φιλοσόφου.

Ένας θάνατος που προήλθε εξαιτίας της προβληματικής σχέσης του ατόμου με την ίδια την κοινωνία, με την ίδια του την ύπαρξη, με τη δικαιοσύνη και τους νόμους της εποχής. Τον υποδειγματικό χαρακτήρα του Σωκράτη και την μοναδικότητα με την οποία προσέγγιζε κάθε θέμα την γνωρίζουμε μέσα κυρίως από τον Πλάτωνα, από τις κωμωδίες του Αριστοφάνη και από διάφορα γραπτά του Ξενοφώντα. Περί το έτος 399 π. Χ. τρεις πολίτες τον κατηγορούν. Του καταλογίζουν τρεις κατηγορίες: πρώτη κατηγορία πως διαφθείρει τη νεολαία, δεύτερη κατηγορία η ασέβεια προς τους θεούς και τρίτη κατηγορία η εισαγωγή νέων θεοτήτων. Ουσιαστικό κίνητρο για τις κατηγορίες αυτές υπήρξε η αντιζηλία του με σημαντικούς άνδρες της εποχής. Μπορούμε να πούμε ότι οι διαδικασίες αυτές δεν ήταν σπάνιες την εποχή εκείνη αλλά κυρίως γινόταν λόγω κακίας.

Οι κατηγορίες που ήταν και οι πιο συχνές στην Αθήνα εκείνης της εποχής και θεωρούνταν βαριές ήταν η προσβολή της πατρίδας ή των αρχών της πόλης, οι προσβολές για τους νεκρούς και τους γονείς κάποιου και η ασέβεια προς τους θεούς. Για τους λόγους αυτούς ο Αναξαγόρας έπρεπε να εγκαταλείψει την Αθήνα, όπως η Ασπασία, ο Πρωταγόρας, ο Διογένης της Μήλου ακόμη και ο Ευριπίδης. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η ελληνική θρησκεία (δωδεκάθεο) δεν είχε ιερατικό δικαστήριο ή μια ιερατική τάξη που να διαχειρίζεται αυτές τις υποθέσεις.

Ωστόσο, η κατηγορία της ασέβειας δεν φαίνεται να είναι ένα επιχείρημα που δικαιολογεί την σκληρότητα της ποινής. Οι ψήφοι κατά του Σωκράτη δεν ήταν πολλοί στην αρχή της διαδικασίας όμως λόγω του πεισματικού και άκαμπτου στις απόψεις χαρακτήρα του, καταδικάστηκε σε θάνατο. Η δίκη έλαβε χώρα στην Αγορά και πήραν μέρος 500 πολίτες άνω των 30 ετών, που επιλέχθηκαν τυχαία από όλους εκείνους που έχουν υποβάλει οικειοθελώς αίτημα στους δικαστές.

Στην περίπτωση του Σωκράτη δεν ξέρουμε το τι ειπώθηκε ακριβώς από τους κατηγόρους του αλλά μέσω του Πλάτωνα και του Ξενοφώντα γνωρίζουμε τα υπερασπιστικά επιχειρήματα του Σωκράτη. Στην πρώτη του απολογία ο Σωκράτης κατάφερε να τονίσει τις αντιφάσεις που υπήρχαν στο κατηγορητήριο και να οικτήρει εκείνους που ήθελαν να τον εξαφανιστούν (κυρίως τον Μέλητο). Στη συνέχεια, καταθέτει παραδείγματα του ήθους του κατά τη διάρκεια της ζωής του και καταλήγει πως δεν φοβάται το θάνατο και δεν θα παρακαλέσει κανέναν κάνοντας εν τέλει αυτό που νιώθει σωστό ο ίδιος.

Τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας ήταν 280 από τους 500 ένορκους να κρίνουν ως ένοχο το Σωκράτη. Για την αθώωσή του απαιτούνταν 251 ψήφοι. Στην δεύτερη απολογία του και όταν τον ρωτούν οι δικαστές τι ποινή θέλει να του επιβληθεί, ο Σωκράτης αναρωτιέται πως και καταδικάστηκε με τόσο μικρή διαφορά. Στην συνέχεια επιμένει πως μόνο κάλο έχει κάνει στην ζωή του και ζητά ως ποινή να του επιβληθεί η δια βίου και δωρεάν σίτιση στο πρυτανείο όπως γίνεται στους ευεργέτες της πόλης με αποτέλεσμα να εξοργίσει το δικαστήριο.

Έτσι αντί να προσπαθήσει να κερδίσει μια ελαφρύτερη ποινή, αποφάσισε να ακολουθήσει τις αρχές του και επέμενε ότι οι άνδρες της Αθήνας κάνουν λάθος και πρέπει να το παραδεχτούν. Μετά και το δεύτερο σκέλος ακολουθεί και η επόμενη ψηφοφορία όπου τον καταδικάζει σε θάνατο και μάλιστα με περισσότερες ψήφους. Εκεί ακολουθεί το τρίτο και τελευταίο μέρος της απολογίας του. Ο Σωκράτης απορεί γιατί βιάζονται να σκοτώσουν έναν 70χρονο που βρίσκεται ήδη στη δύση της ζωής του.

Δεν μετανιώνει για ότι είπε και έκανε και δεν προσπαθεί να αποφύγει την καταδίκη.  Η ανακοίνωση της ποινής του θανάτου δεν κατάφερε να τον βγάλει από τη θεϊκή του αταραξία. Μετά την καταδίκη του παρέμεινε στο δεσμωτήριο για 30 μέρες, γιατί ο νόμος απαγόρευε την εκτέλεση της θανατικής ποινής πριν από την επιστροφή του ιερού πλοίου από τις γιορτές της Δήλου. Από τον διάλογο του Πλάτωνα με τον Κρίτων μαθαίνουμε ότι ο Σωκράτης θα μπορούσε να σωθεί αν ήθελε, αφού οι μαθητές του είχαν τη δυνατότητα να τον βοηθήσουν να αποδράσει. Ο Σωκράτης αρνήθηκε και ως νομοταγής πολίτης και αληθινός φιλόσοφος, περίμενε τον θάνατο ειρηνικά και γαλήνια οπότε και ήπιε το κώνειο, όπως πρόσταζε ο νόμος. Δέχθηκε λοιπόν την ποινή του με ηρεμία και αξιοπρέπεια μένοντας πιστός στους κανόνες της πολιτείας και της απόφασης του δικαστηρίου, δείχνοντας έτσι πως εξακολουθεί να τιμά και να σέβεται τους νόμους.

Εκτός από αυτό όμως η πράξη του να μην εμποδίσει το θάνατο του έκρυβε και βαθύτερο νόημα. Δραπετεύοντας θα έπρεπε να ζήσει σαν φυγάς μακριά από τον τόπο του και αυτό δεν το ήθελε. Δεν τον ενδιέφερε να ζήσει όση ζωή του απέμεινε στα 70 του χρόνια στην εξορία, μακριά από τη ζωή και το περιβάλλον που γνώριζε και αγαπούσε, σαν ένας δραπέτης. Άλλωστε για τον Σωκράτη ο θάνατος που θα ερχόταν από το κώνειο, δεν ήταν παρά μία επιτάχυνση της χρονικής στιγμής του θανάτου που θα ερχόταν από γηρατειά έτσι και αλλιώς κάποια στιγμή. Δεν έβλεπε το θάνατο σαν το τέλος.

Εκτός από αυτό όμως, με την αυτοθυσία του δεν ήθελε παρά να αποδείξει στους υπόλοιπους την μεγάλη αλήθεια που για αυτόν ήταν αυτονόητη: Πως με τον αδιαμαρτύρητο θάνατο του και υποφέροντας αγόγγυστα την αδικία της εκτέλεσης του αποδείκνυε αυτόματα πως έμενε πιστός στις πεποιθήσεις και τις αρχές που σε όλους δίδασκε μια ζωή, πλήττοντας έτσι τη μισαλλοδοξία και τη δεισιδαιμονία. Ενώ ετοίμαζαν το κώνειο, ο Σωκράτης μάθαινε μια μελωδία στον πλαγίαυλο. «Σε τι θα σου χρησιμεύσει;» τον ρώτησαν.«Μα να μάθω αυτή τη μελωδία πριν πεθάνω».

http://apocalypsejohn.com